Opšte karakteristike prostora
Kompleks „Studentskog grada“ nalazi se u Novom Beogradu, između saobraćajnica Tošin bunar, Bulevara Zorana Đinđića, Auto-puta E75, odnosno saobraćajne veze – isključenja sa Auto-Puta ka ulici Tošin Bunar, ulice Tošin bunar i Studentske ulice, u zapadnom delu Bloka 34.
U pozicionom i ambijentalnom smislu prostorna celina Studentski grad pripada graničnom području zone koju „doživljavamo“ kao Novi Beograda, sa druge strane ulice Tošin bunar, zapadno od Studentskog grada je Bežanijska kosa, a severozapadno Zemun.
Neposredno okruženje konkursnog područja čine, sa istočne strane, duž Studentske ulice - istočni deo Bloka 34, sa severne strane, duž Bulevara Zorana Đinđića - Blok 4, sa zapadne strane, duž ulice Tošin bunar - Blok 35, čiji je primarni sadržaj SRC 11. april i sa južne strane, duž Auto-puta - Blok 37.
ISTOČNI DEO BLOKA 34, čija dužina u kontekstu Novog Beograda Blok 34 čini dimenzionalno specifičnim (naspram njega, duž Bulevara Zorana Đinđića isti raspon zauzimaju, jedan do drugog, blok 3 i blok 4), u dominatnom delu zauzima stambeni kompleks realizovan 80-ih godina prošlog veka. Ove stambene šestospratnice su strukturnih i vizuelnih karakteristika u skladu sa periodom izgradnje koji uključuje i ponovnu pojavu kosih krovova u segmentu višeporodičnog stanovanja. U krajnjem severostočnom delu bloka, u zoni ugla Bulevar Zorana Đinđića i ulice Narodnih heroja, pozicioniran je „ansambl“ koji čine zgrada Uprave carina nastala 70-ih godina prošlog veka i dva stambena objekta iz približno istog doba, sličnog vizuelnog identiteta, karakterističnog za taj periodu izgradnje u Novom Beogradu. U jugoistočnm delu Bloka 34, uz Auto-put, između ulice Narodnih heroja, Studentske i pomenutog stambenog kompleksa iz 80-tih godina nalazi se neuređena slobodna površina koju već dugi niz godina “krasi“ započeti objekat nepoznate namene. Iz svega navedenog jasno je da deo Bloka 34 istočno od Studentske ulice čini izrazito heterogena struktura, ambijentalno netipična za Novi Beograd.
Slika 6. Istočni deo Bloka 34
BLOK 4, severni sused Studentskog grada, ograničen ulicama Bulevar Zorana Đinđića, Tošin bunar, Pariske komune i Studenskom, u ambijentalnom smislu, formira takođe relativno heterogena građena struktura kako u oblikovnom, tako i u smislu perioda nastanka, netipična za Novi Beograd, ali sasvim očekivana u ovoj graničnoj zoni ka Zemunu i Bežaniji. Duž Bulevara Zorana Đinđića su uglavno slobodne, realtivno uređene zelene površine, izuzev zone ugla Bulevara Zorana Điniđića i Studentske ulice gde su, u objekat teško opisivog identiteta – strukturu više puta rekonstruisanu i dograđivanu inicijalno izgrađenu pre drugog svetskog rata, smešteni sadržaji Visoke tehničke škole, Visoke turističke škole i Muzičke škole „Stanislav Binički“.
Veći deo bloka čine raznorodne grupe objekata višeporodičnog stanovanja, izgrađene u periodu od polovine 1960-ih do polovine 1980-tih godina, izuzev stambenog objekta u centralnom delu bloka, koji je realizovan krajem dvadesetog veka. Svaka od ovih grupa u vizuelnom i smislu oblikovanja, tipična je za period izgradnje. Četiri osmospratne lamele raspoređene jedna uz Studentsku ulicu i tri paralelne sa ulicom Pariske komune, izgrađene u drugoj polovini 60-ih. Istom peridu pripadaju i tri stambena solitera P+12 uz ulicu Tošin Bunar, dok je niz osmospratnica uz ulicu Pariske komune izgrađen 80-tih godina 20 veka, kasnije i unificirano nadzidan sa ciljem formiranja kosog krova. U okviru bloka pozicioniran je objekat predškolske ustanove „Petlić“, a na uglu Bulevara Zorana Đinđića i ulice Tošin bunar, nalazi se stara kafana „Tošin bunar“, čije vreme izgradnje, koje svakako pripada periodu pre Drugog svetskog rata, nije poznato.
Slika 7. Blok 4 | ©Ljiljana Sundać
Blok 35, zapadni sused konkursnog obuhvata, pozicioniran između ulica Tošin bunar, Auto-puta i Studentske, u smislu sadržaja, čine kompleks Sportsko rekreativnog centra “11. april” sa bazenima i sportskim terenima u zapadnom delu i fudbalski teren fudbalskog kluba „Radnički” u istočnom, dok su u obodnim zonama bloka, uz regulaciju ka Studentskoj ulici i Tošinom bunaru objekti komercijalnih namena.
Kompleks sportskog centra građen je sedamdesetih godina prošlog veka, autor objekta je arhitekta Igor Palavičini. Sportsko rekreativni centar je počeo sa radom 1979. godine. Povšina kompleksa je 15 000m2, od čega 11 000m2 pripada sportskim terenima. Prostori i sadržaji sportskog centra namenjeni su rekreativcima i u smislu sadržaja obuhvataju prostore sa bazenom i prostor dvorane sa salama. U svom sastavu sportski centar ima tri zatvorena i tri otvorena bazena, od kojih je jedan olimpijskih dimenzija, tri dvorane za male sportove i fitnes, salu za stoni tenis, teniske terene na otvorenom, spa centar, streljanu i ambulantu. Posetiocima su na raspolaganju i dva ugostiteljska objekta. Parkiranje, sa adekvatnim brojem parking mesta, rešeno je u okviru kompleksa.
Slika 8. Sportsko rekrativni cenata 11. april, 1980. | Ivo Eterović
Sa zapadne strane Auto-puta, nalazi se Blok 37, čije vizuelne i oblikovne karakteristike čine ambijent tipičnog novobeogradskog otvorenog bloka - u urbanističkom i arhitektonskom smislu potpuno formulisan i formiran prostor, bogat zelenilom. Kompleks višeporodičnih stambenih objekata sa pratećim sadržajima stanovanja (O.Š. “Đuro Strugar” i vrtić “Lastavica”) zasnovan je na urbanističkom konceptu proizašlom iz dva rešenja nagrađena jednakovrednim nagradama na urbanističko-arhitektonskom konkursu 1961. godine, čiji su autori arh. Mihailo Mitrović i arh. Stojan Maksimović. Blok 37 realizovan je u periodu od 1966. do 1970. godine. Zapadni deo bloka, uz ulicu Tošin bunar, takođe skladno formirana mikro celina višespratnih objekat višeporodičnog stanovanja, pripada kasnijem periodu izgradnje i drugačijeg je vizuelnog identiteta.
Slika 9. Blok 37
Istorijat i razvoj prostora i graditeljsko i kulturno nasleđe
U kontekstu urbanog razvoja Novog Beograda područje konkursnog obuhvata i njegovo neposredno okruženje odlikuje više specifičnosti. Jedna od njih je svakako proizilazi iz situacije u kojoj početak izgradnje kompleksa Studentski grad (1948. godina) pripada periodu u kom su se o urbanističkoj matrici budućeg Novog Beograda još uvek vodile rasprave, koje su uključivala dramatično različite pristupe ovom pitanju - prvi posleratni Generalni urbanistički plana Beograda, kojim je određen inicijalni razvoj Novog Beograda, usvojen je 1950. godine. Takva situacija kompleksu Studentski grad obezbedila je poziciju, urbanističkim žargonom rečeno, “stečene obaveze“ u okviru buduće matrice Novog Beograda, a neminovno, na mikro nivou i uticala na odluke vezane za razvoj ove zone Novog Beograda. Druga, čini se i značajnija, specifičnost je to što neposredno okruženje konkursnog obuhvata i sam konkursni obuhvat pripadaju malobrojnim segmentima današnjeg Novog Beograda, čiji počeci urbanizacije datiraju od pre Drugog svetskog rata. Osim neposredne blizine Zemuna, čiji istorijat urbanosti seže u daleku prošlost i sela Bežanija, kao tada neposredng suseda predmetne zone, ključni razlog aktivacije ovog područja čini izgradnja starog Beogradskog / Bežanijskog / Zemunskog aerodroma.
Slika 10a. Skica regulacije Bgd-a na levoj obali Save, 1946 | arhitekta Nikola Dobrović - Slika 10b Generalni plan Beograda, 1950 | izvor: https://www.urbel.com/srl/zavod/istorijat/
Izgradnja aerodroma je inicirana 1923. godine, započeta 1926., a prvi komercijalni let je obavljen 1928. godine. Aerodrom je obuhvatao podučje današnjih Blokova 37, 38, 40, 65 i delova Blokova 34, 32, 39, 41A, 64, 66A.
Stari aerodrom građen je u dve faze 1926-27, a zatim 1929-32, kada je izgrađena i pristanišna zgrada i Milankovićev hangar, koji je jedini objekat koji i danas postoji, kao zaštićeno kulturno dobro, u sklopu kompleksa Airport City.
Slika 11. Stari aerodrom Beograd, neposredno pred Drugi svetski rat
Aerodrom je bio mešovitog vojno-civilnog tipa sa zajedničkim letilištem. Operativni civilni deo bio je u severozapadnom delu kompleksa, prema današnjem Studentskom gradu, sa pristupom iz pravca Tošinog bunara a vojni na južnoj strani. U neposrednoj blizini aerodroma, naspram ulaza u civilni deo aerodroma, izgrađena je radnička kolonija - „Novo naselje“, u kojoj su živeli radnici i avijatičari zaposleni na aerodromu. Naselje se nalazilo između ograde aerodroma i prostora na kojem je kasnije podignut Studentski grad, a razrušeno je u savezničkom bombardovanju 1944. godine. Značajno u kontekstu istorijata neposrednog okruženja je i to da je veza aerodroma sa gradom bio put, formiran 1938. godine, na trasi budućeg Auto-puta. Do rata Aerodrom „Beograd“ bio je jedan od većih u Evropi, a zbog povoljnog geografskog položaja i redovna stanica za mnoge rekordne letove.
Slika 12. Pozicija Starog aerodroma Beograd u kontekstu današnje urbane matrice neposrednog okruženja
Nakon Drugog svetskog rata, aerodrom značajno oštećen tokom bombardovanja, doveden je u funkcionalno stanje, 1947. godine i obnovljen je putnički saobraćaj. Aerodrom je bio u funkciji do 1962. godine kada je otvoren novi aerodrom u Surčinu.
Velika je verovatnoća da je postojanje infrastrukture na ovom području bilo jedno od suštinskih razloga za opredeljenje lokacije Studentskog grada kao što je, kao i pozicija aerodroma svakako uticala na dispoziciju njegove strukture.
Tokom izgradnje novog aerodroma, kada je izmeštanje starog bilo izvesno, 1961. godine raspisan je Konkurs za urbanističko rešenje tri mesne zajednice trećeg rejona i rejonskog centra i uređenje parka na području Starog aerodroma (pomenut vezano za blok 37) na osnovu ovih konkursnih rešenja formirana je urbanistička postavka i za blokove 37, 38 i 33.
Uticajan momenat na razvoj i identitet ovog područja svakako je bila i izgradnja Auto-puta kroz Beograd, koji je realizovan od 1968. do kraja 1970. godine.
Kako konkursno područje pripada području Prvobitnog Novog Beograda danas, u bliskom okruženju konkursne lokacije nalazi se više entiteta, prepoznatih kao arhitektonsko-urbanistička i/ili ambijentalna vrednost od strane službe zaštite, koji uživaju status kulturnog dobra ili dobra pod prethodnom zaštitom.
U jugozapadnom susedstvu (i vidokrugu sa lokacije posmatrano) u Bloku 33, nalazi se Stambeno-poslovni centar „Geneks“, poznat i kao Zapadna kapija Beograda ili Geneks kula. Geneks kula realizovana je u periodu od 1970. do 1980. godine, prema projektu arhitekte Mihajla Mitrovića. Centar „Geneks“ čine dve kule funkcionalno odvojene na stambenu i poslovnu. Stambena kula je spratnosti P+M+30+P, poslovna je niža i spratnosti je P+M+26+P. Kule su na 26. spratu spojene konstruktivnim elementom u jednu arhitektonsku celinu. Iznad „mosta“ na kulama, nalazi se restoran vidikovac. Visina Geneks kule je 135 metara i do rekonstrukcije Poslovnog centra Ušće (2005. godine) predstavljala je najvišu zgradu u Beogradu. Objekat je 2021. godine proglašen za spomenik kulture.
Slika 13. Geneks kula sa krova DOMA 4 u Studentskom gradu
Neposredno uz Blok 33, ka severozapadu, sa druge strane Bulevara Zorana Đinđića, nalazi se Blok 1 koji, sa susednim Blokom 2, u urbanističkom smislu, predstavlja prvi realizovani primer onoga što danas smatramo novobeogradskim otvorenim stambenim blokom sa pratećim sadržajima, u smislu zaštite kulturnih dobara, proglašeni su za dobra koja uživaju status prethodne zaštite, a u aktuelnom trenutku su u postupku utvrđivanja za kulturno dobro – prostorno kulturno-istorijska celine sa arhitektonskim vrednostima. Autor urbanističkog rešenja ova dva bloka, realizovanih 1958-1963. godine je arhitekta Branko Petričić.
Slika 14. Blok 2, 1980-ih