Kompleks studentsko stanovanja „Studentski grad“, iako je jedan od najstarijih studentskih domova u Beogradu, danas je savremeni studentski kampus namenjen za smeštaj, boravak i ishranu studenata koji studiraju na visokoškolskim ustanovama (fakultetima, akademijama i visokim školama strukovnih studija) čiji je osnivač država Srbija i koji svoju delatnost obavljaju na teritoriji Beograda. U organizacionom smislu, Studentski grad predstavlja specifičnu jedinicu koja funkcioniše u sistemu Ustanove Studentstki cenatar Beograd.
Studentski grad je najveći studentski kampus na Balkanu. Građen je posle Drugog svetskog rata, od 1948. do 1955. godine. Kao projektant objekata Studentskog grada navodi se Zagrebački arhitekta Drago Korbar.
U sklopu Studentskog grada nalaze se četiri studentska doma sa osnovnim pratećim sadržajima (od kojih svaki ima dva krila - G i F), studentski restoran, gril restoran, prodavnice, sportska sala, otvoreni sportski tereni, kotlarnica, kao i neke stručne službe: za bezbednost, sport i rekreaciju, tehničke poslove, telekomunikacije, transport, informacione tehnologije. Svaki od domova funkcioniše kao celina za sebe u organizacionom i upravnom smislu (na čelu svakog doma je upravnik), dakle na način na koji funkcionišu i studentski domovi koji nisu u sklopu Studentskog grada. Na ulazu u svaki dom nalazi se portirnica koja radi 24 sata dnevno. U svakom domu postoje čitaonice, crtaonice, TV sale, perionice veša. Tu su smeštene i prostorije studentskih klubova i udruženja (savezi studenata, rukometni, fudbalski, karate, šah klub, zatim i foto i književni klub, društvo guslara i slično), TV Studentski grad, fotokopirnica. Deo smeštajnih kapaciteta u Domu 1 je opredeljen za hostel, a u F krilu se nalazi i stacionar Studentske poliklinike. U G krilu Doma 3 su prostorije AKUD „Žikica Jovanović- Španac”, a u F krilu je smeštena i pošta. Domovi se u svojim posebnim delovima i različitim sadržajima međusobno dopunjuju, čineći Studentski grad onim što jeste, specifična sredina koja je u potpunosti podređena životu i radu studenata koji u njemu borave.
U krugu Studentskog grada nalazi se i Dom kulture Studentski grad (u sklopu Doma kulture je velika čitaonica, velika sala za muzičko-scenske i filmske programe, mala sala za tribinske programe, ateljei, letnja pozornica, kafić), ali taj objekat ne pripada Ustanovi Studentski centar „Beograd”.
Istorijat
Prvi planovi za izgradnju studentskog kompleksa, koji je trebao da obuhvati 4.500 kreveta, započeti su 1947. godine. Na močvarnom delu između Zemuna i Beograda, 11. aprila 1948. godine, omladinske radne brigade započele su posleratnu izgradnju Novog Beograda, a među prvim realizovanim kompleksima bio je upravo Studentski grad.
Kako su uslovi za život studenata u Beogradu u tom momentu veoma nepovoljni i kako je postojala velika potreba za dodatnim kapacitetima, planirane su udarničke radne akcije, sa ciljem da se tokom 1948. godine izgrade 4 paviljona Studentskog grada. No prošlo je sedam godina od početka gradnje do izvođenja poslednjih radova. U izgradnji Studentskog grada učestvovali su u velikom broju studenti akcijaši (neki podaci govore o tome da je od oko 10 000 graditelja, 95% bilo akcijaša, mladića i devojaka). Objekti domova su useljavani etapno - u zimu 1951. godine, useljeni su studenti u Dom III, koji je ujedno bio i prvi završeni objekat u kompleksu. Iste godine, završeni su radovi na objektu Doma II, dok su Dom III i Dom IV u potpunosti završeni 1955 godine. Visina objekata bila je P+5 u lamelama G i P+6 u lamelama F. Izgradnja Studentskog grada nesumnjivo je jedan od najvećih građevinskih poduhvata u funkciji Beogradskog univerziteta.
Slika 3. Pogled ka Studentskom gradu u izgradnji sa zapada, iz današnje Studenstke ulice, 1952.
Slika 4. Pogled ka Studentskom gradu u izgradnji sa lokacije SRC „11. april“ | ©Branibor Debeljković
Mnogi problemi rešavani su nakon što su se studenti u pojedine objekte već uselili. „U jesen 1952. Dom 4 je imao 8 tuševa, 2 kade, 4 umivaonika i bojlera za grejanje vode, ukupno 72 potrošača vode, dok je u njemu živelo 1000 studenata.“ (Mitrović , 2002).
Krajem 50- ih godina u Studentskom gradu stanovalo je 5.340 redovno useljenih studenata i veći broj tzv. „ilegalaca“. Vrlo brzo u Studentskom gradu našli su se i strani studenti. Oni su po pravilu stanovali u dvokrevetnim sobama sa po jednim studentom iz Jugoslavije, kako bi im se omogućilo što bolje upoznavanje zemlje i njenih žitelja. Kriterijumi za useljavanje studenata svake godine su pooštravani, ali je i broj studenata koji je tražio smeštaj bivao sve veći.
Studentski grad u Novom Beogradu formalno je osnovan rešenjem vlade Narodne Republike Srbije 25. septembra 1952. godine. Osnovni zadatak pri osnivanju Studentskog grada bio je da se redovnim studentima Beogradskog univerziteta, visokih škola i akademija obezbedi stan i hrana i da im se omogući pristojan život i nesmetan rad. Od 2. juna 1958. godine registrovan je kod Narodnog odbora opštine Novi Beograd kao ustanova sa samostalnim finansiranjem, pod nazivom „Studentski dom – Studentski grad, Novi Beograd“, a kao osnivač naveden je Univerzitet. Domom je upravljao upravni odbor i upravnik.
Slika 5. Studentski grad, 1957. | izvor: arhiva Ustanove Studentski grad
Od samog početka Studentski grad je imao i svoj specifičan društveni život. Tokom prve decenenije od svog nastanka postao je rasadnik studentske solidarnosti, razmene iskustava i mišljenja, ali i revolucionarnog duha. Čuvene studentske demonstracije 1968. godine započele su u noći između 2. i 3. juna ispred bloka I u Studentskom gradu.
Dom kulture „Studentski grad“ izgrađen je skoro dve decenije kasnije u odnosu na prve objekte u kompleksu. Njegovo planiranje počelo je u momentu kada je bilo potrebno smiriti pomenute studentske demonstracije i studentima obezbediti bolje uslove od tadašnjih.
Kapaciteti domova uvek su bili popunjeni, sobe su često bile prenaseljene (dodavan je četvrti ležaj u sobama koje su bile namenjene za tri stanara), tradicionalan je i poznat i problem sa „ilegalcima“. Danas je mnogo pažnje posvećeno učenju i radu studenata i svaki dom u svojoj programskoj strukturi ima i čitaonice, od kojih su pojedine pretvorene u crtaonice, za one koji studiraju tehničke i umetničke fakultete.
Društva i klubovi koji danas postoje u Studentskom gradu, uglavnom su nastali pedesetih godina. Jedan od njih je AKUD „Žikica Jovanović- Španac“, koji danas ima sopstvene prostorije sa svim potrebnim sadržajima u okviru lamele G Doma 3.
Inicijalno, u smislu organizacije smeštajnih jedinica, domovi su bili sa spratnim, zajedničkim sanitarnim prostorijama (umivaonici i WC kabine) a tuširanje je bilo organizovano u centralnom kupatilu u objektu Kotlarnice sa oko 100 tuš kabina. Svoj današnji izgled kompleks „Studentskog grada“ dobija nakon rekonstrukcije koja je trajala od 1985. do 1997. godine. Tokom te rekonstrukcije dodati su mansardni krovovi kojima se povećao smeštajni kapacitet svake lamele, i liftovska jezgra, kao aneksi objekata i sve smeštajne jedinice su dobile kompletno opremljene sanitarne čvorove i čajne kuhinje.
Od osamdesetih godina prošlog veka do danas neprestano se radi na poboljšanju kvaliteta uslova za smeštaj i ishranu studenata – rekonstruisan je deo kotlarnice i obezbeđena centralna priprema tople sanitarne vode, prostor bivšeg centralnog kupatila u objektu Kotlarnice adaptiran u Sportsku salu, uređeni sportski tereni sa vežbaonicom na otvorenom prostoru i stazama za šetanje i trčanje itd.
Crtice o Studentskom gradu
“Iako su sve zgrade veoma slične, prema mišljenju studenata postoje bolji i lošiji blokovi, a isto tako govore i o sobama. Sobe su prilagođene broju ljudi koji će u njima boraviti. U okviru soba nalaze se i kupatila, kao i kuhinjice. Studenti imaju pravo da sobu srede prema svom ukusu i tako sebi naprave odgovarajuću atmosferu. Naravno, u njihovim novim malim domovima mogu ih posećivati njihovi najbliži, ali i drugari. Sve se strogo kontroliše, studenti moraju biti bezbedni, pa se tako na recepciji vrši kontrola posetilaca. Ukoliko nekome dođe poseta, to se mora i prijaviti i na recepciji ostaviti neki lični dokument-lična karta ili studentska kartica.“
„Više od šesdeset godina na ovom mestu susreću se mladi iz svih krajeva nekadašnje Jugoslavije, a danas Srbije… Saznaćemo više o tome kako su se menjali ambijenti u kojima se studentski život odvijao, načini na koji su se studenti družili i provodili slobodno vreme, smernice u kojima se kretao studentski standard i menjala funkcionalnost arhitektonskog kompleksa u kome su živeli i danas žive. Naravno, svaki od ovih segmenata bio je određen preovlađujućim kulturnim kontekstom perioda u kome su fotografije nastale i to se može pratiti na primer: po posterima u sobama, knjigama na policama, načinu odevanja studenata kao i njihovim odnosom prema fotografisanju i funkciji fotografskog medija kao jednog od instrumenata sećanja.
Mnoge podatke koji su deo oralne istorije o Studenjaku kao i zanimljive detalje današnjeg života. Ti podaci ukazuju na prepoznatljiva mesta unutar ovog naselja, koja nerezidentima ostaju nečitljiva. Saznali smo, na primer, za detalj da je nekada postojao takozvani peti blok u parku u neposrednoj blizini, mesto sastajanja i druženja u vreme kada su blokovi za stanovanje bili podeljeni na ženske i muške. Shvatamo da danas takođe postoje među studentima prepoznatljiva mesta poznata po određenim imenima kao što je integracioni plato, odnosno, park ispred I bloka gde se obično okupljaju strani studenti i druže sa domaćim; ostrvo za najduža druženja, odnosno, deo zelene površine kod isključenja sa autoputa, tu su i mnogi štekovi i znamenitosti kao što je Krug – raskrsnica, na sredini trga kod fontane, je mesto odakle se studenti svakodnevno pitaju kuda dalje da pođu: u čitaonicu, na klupice, menzu ili van Studentskog grada.“
Život u Studenjaku od 1950-ih do danas, www.vice.com
Fotografije i audio intervjui o životu u „Studentskom gradu” od 1951. godine do danas arhivirani u okviru onlajn kolekcije pod nazivom „Oni žive” (They: Live) na međunarodnoj kolaborativnoj digitalnoj platformi Topoteka - https://they-live-belgrade.topoteka.net/.